عوامل روانشناختی، بیولوژیکی، اجتماعی و فیزیولوژیکی همگی ممکن است در این که آیا فرد به مصرف مواد مخدر یا الکل روی می آورد یا نه، نقش دارند. سابقه خانوادگی سوء مصرف مواد مخدر می تواند فرد را در برابر اعتیاد آسیب پذیرتر کند و عوامل اجتماعی مانند فشار همسالان و سهولت در دسترس بودن می تواند احتمال ابتلای فرد به مشکل مواد مخدر یا الکل را افزایش دهد.
علاوه بر این، هنگامی که یک فرد شروع به مصرف شدید مواد مخدر می‌کند، اغلب تغییرات فیزیولوژیکی رخ می‌دهد و آن فرد ممکن است از نظر جسمی وابسته شود و از او بخواهد که به طور مداوم از این ماده برای جلوگیری از علائم ترک اعتیاد استفاده کند.
الکلیسم معمولاً در خانواده ها رایج است، اگر چه همه فرزندان افراد معتاد به الکل خودشان معتاد نمی شوند، ولی بحث هایی در بین روانشناسان در مورد درجه ژنتیکی الکلیسم وجود دارد. برخی از محققان در جستجوی ژن اعتیاد به مواد مخدر یا ژن اعتیاد به الکل هستند، در حالی که برخی دیگر خاطرنشان می‌کنند که صرفاً مشاهده نوشیدن الکل توسط والدین در پاسخ به استرس، احتمال انتخاب نوشیدنی های الکلی را در پاسخ به استرس در کودک افزایش می‌دهد.
مطالعات نشان می‌دهند که ژن‌هایی مانند آن دسته از ژن‌هایی که بر نحوه واکنش فرد به الکل تأثیر می‌گذارند، ممکن است مسئول حدود نیمی از خطرات ابتلا به اعتیاد به الکل باشند. برخی از این ژن‌ها خطر ابتلا به الکل را در افراد افزایش می‌دهند، در حالی که برخی ممکن است خطر ابتلا به الکلیسم را کاهش دهند.
اثرات و پیامدهای مصرف مواد مخدر بر خانواده ها ویرانگر است. بیش از هفت میلیون کودک در دنیا با والدینی زندگی می کنند که الکل مصرف می کنند. طبق گزارش ها این کودکان و خانواده‌هایشان در خطر ابتلا به سایر مشکلات سلامت روانی همراه، مانند افسردگی، اضطراب، اعتماد به نفس پایین، مسائل مربوط به مصرف مواد مخدر و اعتیاد هستند.
والدینی که به الکل معتاد شده اند یا مواد مخدر مصرف می کنند، از نظر آماری بیشتر احتمال دارد که از شریک زندگی و یا فرزندان خود سوء استفاده کنند یا آن ها را نادیده بگیرند، و زمانی که والدین کودکان بسیار کوچک به دلیل مصرف الکل و مواد مخدر از نظر عاطفی دور باشند، پیوند دلبستگی بین والدین وجود دارد و کودک احتمالاً ضعیف است.
خانواده‌ای که تحت تأثیر اعتیاد قرار گرفته ممکن است مشکلات مالی را نیز تجربه کند و در برخی شرایط، والدین ممکن است در نتیجه سوء مصرف مواد مخدر یا الکل زندانی شوند، که به طور بالقوه منجر به جدایی طولانی مدت از فرزندان می‌شود و اغلب فشار بیشتری بر خانواده وارد می‌کند. برخی از کودکان بزرگسالان معتاد ممکن است به دلیل اضطراب در مدرسه مشکلاتی داشته باشند و سایر عوامل استرس زا که ممکن است در نتیجه اعتیاد والدینشان تجربه شوند.
آن ها همچنین ممکن است خود را به عنوان والدین خواهر و برادر کوچک تر و همچنین والدینی که معتاد هستند، ببینند، که می تواند برقراری روابط سالم با مرزهای مناسب را برای کودک در آینده دشوارتر کند.
