در دهه‌های اخیر آگاهی فزاینده‌ای وجود داشته است که هوش شناختی همان طور که با تست‌های (آی. کیو) اندازه‌گیری می‌شود، پیش‌بینی‌کننده مطمئنی برای موفقیت در زندگی نیست. اگر چه مطمئناً داشتن برخی از استعدادهای اندازه گیری شده با آزمون های آی. کیو، مانند توانایی ریاضی، آگاهی فضایی و وحدت کلامی کمک می کند، اما این استعدادها چندان زیاد نیستند مگر این که مجموعه دیگری از مهارت ها را نیز داشته باشید. هوش هیجانی و هوش عاطفی ایده‌ای است که رایج شده است و استعدادها و مهارت های مورد نیاز برای برخورد مؤثر با افراد، از جمله خودتان را توصیف می‌کند.
اگر یک موضوع در مورد اعتیاد به مواد مخدر و بهبود اعتیاد واضح باشد، این است که آن ها ربطی به هوش ندارند. در واقع، تحقیقاتی وجود دارد که نشان می‌دهد افراد با ضریب هوشی بالا از مواد مخدر از جمله حشیش، کوکائین و آمفتامین‌ها با آمار بالاتری نسبت به جمعیت عادی استفاده می‌کنند. وقتی معتاد شدید، هوش به احتمال زیاد به هوشیاری شما کمک نمی کند. یک ضرب المثل در این رابطه وجود دارد که «بهترین فکر شما چیزی است که شما را به این جا رساند». خیلی اوقات، افراد باهوشی که مشکلات مصرف مواد مخدر دارند عمدتاً از هوش خود برای منطقی کردن مصرف مواد مخدر استفاده می کنند.
هوش هیجانی عبارت است از توانایی هایی مانند این که فرد بتواند انگیزه خود را حفظ کرده در مقابل ناملایمات پایداری کند، تکانش های خود را کنترل کند و کامیابی را به تعویق بیندازد، حالات روحی خود را تنظیم کند و نگذارد پریشانی خاطر قدرت تفکر او را خدشه دار سازد، با دیگران همدلی نماید و کمیابی را به تعویق بیندازد. هوش هیجانی دارای نقش حیاتی و تعیین کننده در سلامت روانی اجتماعی می باشد و عدم وجود هوش هیجانی در کودکان به معنای آماده بودن زمینه برای وقوع انواع مشکلات، مسائل و اختلالات رفتاری در آن ها خواهد بود.
محققان مواردی را که با پایین بودن هوش هیجانی همراه است، به شرح زیر بیان می دارند
افراد دارای سوء مصرف مواد مخدر اگر در مؤلفه های تشکیل دهنده هوش هیجانی دارای اشکالات اساسی باشند، آن ها در شناخت عواطف شخصی ناتوانند. خودآگاهی (تشخیص هر احساس به همان صورتی که بروز می کند) سنگ بنای هوش هیجانی است.
خویشتن داری عاطفی یعنی به تأخیر انداختن کامروا سازی و فرو نشاندن تکانش ها که زیربنای تحقق هر پیشرفتی است. مصرف کنندگان مواد مخدر معمولاً در کنترل حالات عاطفی خود بدون توجه به شرایطی که باعث این حالات می شود مشکل دارند. این شامل ابراز عاطفه به دیگران یا به شیوه منفی (انتقاد، طرد) و یا محبت است. مؤلفه های دیگر هوش هیجانی نیز که عبارتند از شناخت عواطف دیگران و حفظ ارتباط های خود با دیگران در افراد دارای سوء مصرف مواد مخدر، دارای نقص است.
همدلی، احساس «مهارت انسانی» است. افراد دارای اعتیاد همیشه نقشی منفعل بر عهده دارند. محققان معتقدند که تعدادی از معتادان سابقه رفتار جنایی، یا مشکلات قانونی را دارند. طیف و شدت این مشکلات گستره ای را نشان می دهد که فرد سبک زندگی ضد اجتماعی را جایگزین رفتار، ارزش ها و پیوند جویی کرده است.
