یک واقعیت تأسف بار در مورد درمان اعتیاد به مواد مخدر این است که اکثر مبتلایان از آن تا حد زیادی کم استفاده می کنند. حقایقی در مورد استفاده از درمان اعتیاد به مواد مخدر شامل این است که کمتر از ده درصد از افراد مبتلا به اختلال مصرف مواد مخدر خفیف تر و کمتر از چهل درصد از افرادی که دارای اختلال مصرف مواد مخدر ریشه دارتر هستند، به دنبال کمک حرفه ای هستند. به نظر نمی‌رسد این آمار با ویژگی‌های اجتماعی- اقتصادی یا سایر ویژگی‌های جمعیتی مرتبط باشد، اما به نظر می‌رسد که با وجود سایر مشکلات سلامت روان (هم بیماری) مرتبط باشد.
اهداف اولیه درمان اختلال مصرف مواد مخدر (که بهبود نیز نامیده می شود) پرهیز، پیشگیری از عود و توانبخشی است. در مرحله اولیه پرهیز، فردی که از وابستگی شیمیایی رنج می برد ممکن است برای اجتناب یا کاهش اثرات ترک اعتیاد به کمک نیاز داشته باشد. این فرآیند سم زدایی یا «سم زدایی مواد مخدر» است.
متخصصان پزشکی عمدتاً بخشی از درمان اعتیاد به مواد مخدر را در بیمارستان یا به صورت بستری انجام می دهند، جایی که داروهای مورد استفاده برای کاهش علائم ترک اعتیاد و نظارت دقیق پزشکی می توانند انجام شوند.
داروهای مورد استفاده برای سم زدایی به مواد مخدری که فرد به آن وابسته است بستگی دارد. به عنوان مثال، افراد مبتلا به اختلال مصرف الکل ممکن است داروهایی مانند آرام بخش ها (بنزودیازپین ها) دریافت کنند. داروهایی برای کاهش تپش قلب و فشار خون یا داروهایی برای جلوگیری از تشنج در طول فرآیند سم‌زدایی.
برای بسیاری از مواد سوء مصرف، فرآیند سم زدایی دشوارترین بخش مقابله با علائم فیزیکی اعتیاد به مواد مخدر است و معمولاً کوتاه مدت است و از روزها تا چند هفته طول می کشد. پزشکان گاهی اوقات از داروها برای کمک به افراد معتاد برای پرهیز از مصرف مواد مخدر به صورت طولانی مدت استفاده می کنند، همچنین بستگی به داروی خاص اعتیاد دارد.
برای مثال، افراد که وابسته به مخدرها مانند هروئین هستند اغلب از دریافت متادون بهره مند می شوند. افراد مبتلا به اعتیاد به الکل ممکن است سعی کنند با مصرف دی سولفیرام از مصرف الکل خودداری کنند، که در واکنش به مصرف کننده الکل باعث تهوع، گرفتگی معده و استفراغ می شود.
اغلب، بسیار دشوارتر و زمان‌برتر از بهبودی از جنبه‌های فیزیکی وابستگی به مواد مخدر، اعتیاد روانی است. برای افرادی که ممکن است اختلال مصرف مواد مخدر شدیدتر داشته باشند، علائم اعتیاد روانی ممکن است در یک برنامه درمانی سرپایی قابل کنترل باشد. با این حال، کسانی که اعتیاد شدیدتری دارند، پس از شرکت در برنامه‌های سرپایی عود کرده‌اند، یا از یک وضعیت سلامت روانی شدید رنج می‌برند، ممکن است به سطح بالایی از ساختار، حمایت و نظارت ارائه شده در مرکز درمان اعتیاد به مواد مخدر نیاز داشته باشند به نام «توانبخشی».
به دنبال چنین درمان بستری، بسیاری از افراد مبتلا به این سطح از اختلال مصرف مواد مخدر می توانند از زندگی در یک جامعه زندگی هوشیار بهره ببرند.
گروه های خودیاری برای افراد مبتلا به اختلال مصرف مواد مخدر، مانند الکلی های گمنام و معتادان گمنام یا برای عزیزان افراد معتاد، برای بهبودی اعتیاد به مواد مخدر مهم هستند. به طور خاص، چنین گروه‌هایی مکانی امن از نظر عاطفی برای افراد مبتلا به اختلالات مصرف مواد مخدر و عزیزانشان فراهم می‌کنند تا احساسات و تجربیات خود را به اشتراک بگذارند و همچنین از تجربیات دیگران در تلاش برای پرهیز از مصرف مواد مخدر بهره‌مند شوند.
