برای جلوگیری و پیشگیری از اعتیاد باید از ترک سیگار شروع نمود. اگر با نوجوان خود رو به رو شویم و وی را در حال کشیدن سیگار ببینیم چه عکس العملی در ما ایجاد می‌شود، البته داد و فریاد در چنین مواقعی نتیجه ای ندارد. توسل به نصیحت هم جز ایجاد مقاومت کار دیگری نمی کند. اما اگر بتوانیم با شناخت انگیزه های قوی فرزند خود، به وی احساس مسئولیتی در همان جهت و زمینه بدهیم و این مسئولیت را روز به روز گسترش دهیم، زودتر به نتیجه خواهیم رسید.
داشتن اراده قوی و مصمم برای ترک سیگار از شرایط اولیه ترک سیگار است و به دنبال آن ورزش کردن و تقویت جسم و ایجاد فاصله بین وعده های سیگار و دوری از بلعیدن دود سیگار در شروع ترک آن بسیار مؤثر است. دادن آموزش های لازم از طرف اولیاء و مربیان برای استفاده صحیح از اوقات فراغت، همراه با پر کردن مناسب چنین اوقاتی با برنامه ریزی قبلی باعث می‌شود تا نوجوانان و جوانان از چنین اوقاتی به طور بهینه سود ببرند. دادن آموزش به جوانان در مورد زندگی مستقل همراه با راهنمایی برای پیدا کردن شغل، انتخاب زوج و تشکیل دادن خانواده با هدف مسئولیت پذیری بیشتری لازم است. البته سرمایه گذاری و دادن تسهیلات لازم در این زمینه و برنامه ریزی بر عهده دولت است که با اختصاص بودجه های لازم امکانات اشتغال و ازدواج جوانان را بیش از پیش فراهم سازد و بی برنامگی در این زمینه عواقب جبران ناپذیری دارد.
ایجاد فضا های سالم و تفریحی و سرگرم کننده در تمام نقاط کشور جهت جذب نوجوانان و جوانان از راهکار های مهم است تا آن ها گرفتار محیط های نامناسب و افراد فاسد نشوند. هماهنگی ارگان ها و سازمان هایی از قبیل آموزش و پرورش، شهرداری ها، آموزش عالی و فن آوری و دیگر ارگان هایی که به نحوی در این مسیر مؤثر هستند ضروری است. مدیران اجرایی با ایجاد کلاس های آموزش خانواده و با ارائه اطلاعات از طریق مدرسان به اولیاء همراه با ارائه اعداد و ارقام معتادان جوان و نوجوان کشور و معرفی عوامل مؤثری که بر اعتیاد آن‌ها تأثیر دارند، همچنین با معرفی علائم و نشانه های اعتیاد، اولیاء را با این گونه علائم آشنا کنند تا آن ها قادر باشند به موقع به پیشگیری های لازم بپردازند.
آموزش کنترل عصبانیت، توانایی نه گفتن و رد تعارف، کنترل وسوسه، تشخیص وضعیت های پرخطر و آزمودن بیمار در وضعیت های کم خطرتر، این توانایی ها را افزایش می‌دهد و بیمار را به هدف پیشگیری از عود اعتیاد نزدیک‌تر می‌کند.
لزوم بررسی زمینه رشد این بلای خانمان سوز نیاز به پژوهش های زیادی دارد. در بسیاری از کشور های جهان، کارشناسان پس از سال ها تجربه به این نتیجه رسیده اند که اصلی ترین راه مبارزه با مواد مخدر و خشکاندن ریشه اعتیاد، برچیدن زمینه و انگیزه اعتیاد در نسل جوان است.
آموزش عمومی و پیشگیری از اعتیاد باید به عنوان یک فرهنگ در جامعه همگانی شود.
اساسی ترین نیازهای جوانان، تحصیل، اشتغال، ازدواج، مسکن، امکانات سالم تفریحی و ورزشی است. با شناخت دقیق نیازها و تصمیم جدی برای برطرف نمودن این نیازها در حد توان توسط خانواده ها، جوانان و مسئولان می توان امید جدی به پیشگیری از اعتیاد و درمان معتادان داشت.
برنامه های مفید آموزشی، تربیتی، تفریحی و سرگرمی، وسایل ارتباط جمعی و به خصوص صدا و سیما (کارخانه انسان سازی) می تواند در این زمینه، نقش مؤثری داشته باشد. زیرا برنامه های تلویزیونی جذاب و آموزنده زمینه ساز گرایش جوانان به زندگی سالم و دوری از اعتیاد خواهد بود.
در تمام جهان، بهداشت مقدم بر درمان است. در اعتیاد نیز پیشگیری از طریق آموزش و تشویق مردم به خصوص نسل جوان باید در صدر اقدامات ستاد مبارزه با مواد مخدر قرار گیرد.
مبارزه با سوداگران مرگ نیاز به برنامه ریزی در داخل و خارج از کشور دارد و در سطح بین المللی نیز برنامه هایی لازم است.
برای دور نگه داشتن جوانان از این بلای خانمان‌سوز، نهاد هایی چون مدرسه، مؤسسه های فرهنگی و ورزشی، نیرو های انتظامی می توانند بسیار مفید و ثمربخش باشند، اما اهمیت هیچ کدام از آن ها به پای خانواده نخواهد رسید. خانواده به عنوان اساسی ترین واحد جامعه نقش به سزایی در دور نگه داشتن فرزندان از مواد مخدر دارد.
