مواد مخدر به انواع داروها، مواد طبیعی و شیمیایی اطلاق می‌شود که وابستگی شدیدی در فرد ایجاد میکنند. این مواد باعث وابستگی جسمی و روانی می‌شوند. ترک اعتیاد به مواد مخدر با درد جسمانی زیادی همراه است و به دلیل وابستگی روانی، احتمال بازگشت به مصرف پس از ترک در افراد معتاد بسیار بالاست، بنابراین ترک اعتیاد به مواد مخدر باید حتماً تحت نظارت متخصصان ترک اعتیاد انجام شود.
بسیاری از بیماران در مراکز ترک اعتیاد به دلیل ناآگاهی از روش مناسب ترک، با شکست مواجه می‌شوند و احتمال بازگشت به اعتیاد در آن‌ها بالاست. این بیماران، با وجود نیت و اشتیاق برای ترک، به دلیل ندانستن تاریخچه و روش مناسب، به اولین روش معرفی شده روی می‌آورند که ممکن است برایشان مناسب نباشد. هر بیمار نیاز به درمانی متناسب با شرایط فردی، مشکلات جسمی و روحی، و نوع ماده مصرفی خود دارد.
اگر باور داریم که اعتیاد به مواد مخدر قابل درمان است، باید به ریشه‌یابی و نیازشناسی آن بپردازیم. واضح است که بیمارانی که درخواست کمک و راهنمایی برای ترک اعتیاد دارند، باید بر اساس پیشنهادات درمانگر خود عمل کنند. همچنین، انتظار می‌رود که درمانگران اعتیاد به مواد مخدر به تمامی جنبه‌های درمان تسلط کافی داشته باشند.
اعتیاد به مواد مخدر یک بیماری جسمی و روانی است که عملکردهای اساسی فرد را مختل کرده و به جامعه نیز آسیب می‌رساند. بنابراین، همکاری و همفکری برای غلبه بر این مشکل ضروری است. پزشکان، مهندسان پزشکی، روانشناسان و جامعه‌شناسان با کشف و ابداع روش‌ها و ابزارهای نوین، تلاش میکنند تا بر این چالش بزرگ غلبه کنند.
در بسیاری از مراکز درمان سوءمصرف مواد مخدر، تداخل درمانی مشاهده می‌شود. بیمارانی که سال‌ها از یک روش درمانی استفاده کرده و نتیجه‌ای نگرفته‌اند، با درمان‌های چندوجهی در مراکز معتبر به راحتی درمان می‌شوند.
بسیاری از افراد به دلیل مشکلات روانی مانند اضطراب یا افسردگی به مواد مخدر روی می‌آورند تا احساسات بهتری را تجربه کنند یا از احساسات منفی دوری کنند. همچنین، برخی افراد برای غلبه بر مشکلات جنسی به مصرف مواد مخدر می‌پردازند. پس از ترک مواد مخدر، مشکل زمینه‌ای همچنان باقی می‌ماند. بنابراین، بهتر است قبل از هر اقدامی برای درمان مشکل اصلی به یک روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنند.
نظریه‌های مشاوره و روان‌درمانی بر تغییر رفتار، شخصیت و روان بیمار از طریق همدلی و ارتباط بین مراجع و درمانگر تمرکز دارند. رویکردهای نوین درمان اعتیاد به مواد مخدر و الکل با ساختاری سه‌ضلعی شده‌اند که این سه ضلع عبارتند از: خانواده بیمار یا مراقب، درمانگر، بیمار. هر ضلع نقش‌ها و ویژگی‌های متفاوتی دارد. در این روش‌ها، نقش و جایگاه بیمار توسط خانواده و مراقب تعریف می‌شود.
ترک اعتیاد به مواد مخدر یک فرآیند پیچیده است که به زمان و حمایت نیاز دارد. بدن و ذهن فرد معتاد به مواد مخدر عادت کرده‌اند و نمی‌توانند به سادگی مصرف را متوقف کنند. پزشکان و درمانگران با بررسی علل اعتیاد، می‌توانند برنامه درمانی مناسبی طراحی کنند.
همانطور که اشاره شد، بهترین روش ترک اعتیاد به عوامل متعددی بستگی دارد. هر پزشک با توجه به شرایط بیمار، مانند نوع ماده مخدر مصرفی، سن، وضعیت جسمی و روانی، مدت زمان مصرف، دوز مصرفی، تعداد دفعات لغزش، انگیزه بیمار برای ترک و میزان حمایت اجتماعی روش ترک مناسب بیمار را مشخص می‌کند. هر روش چالش‌های خاص خود را دارد و باید دید کدام روش برای کدام بیمار مناسبتر است.
راه‌های متعددی برای درمان اعتیاد به مواد مخدر وجود دارد که در مراکز مختلف به کار گرفته می‌شوند. از جمله مهم‌ترین این روش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مصاحبه انگیزشی: افراد هنگام ترک اعتیاد با تضادها و دوگانگی‌هایی روبرو می‌شوند. از یک طرف از پیامدهای منفی مصرف مواد خسته شده‌اند و از طرف دیگر از مصرف مواد سود می‌برند. در مصاحبه انگیزشی، درمانگر به بیمار کمک می‌کند تا این تضادها را حل کند و برای شروع فرایند درمان آمادگی بیشتری پیدا کند. این روش باعث می‌شود فرد در طول فرایند بهبودی فعالتر باشد و احساس کنترل بیشتری بر رفتارهای خود داشته باشد.
درمان شناختی رفتاری: این روش یکی از کارآمدترین راه‌ها برای ترک اعتیاد است. درمانگر به بیمار کمک می‌کند تا الگوهای رفتاری نامناسب خود را شناسایی کرده و مهارت‌های مقابله‌ای مناسب را یاد بگیرد. این روش به کاهش وسوسه و جلوگیری از بازگشت به مصرف کمک می‌کند و می‌تواند در درمان اختلالات همراه با مصرف مواد نیز مؤثر باشد.
درمان دارویی: روش‌های دارویی متعددی برای ترک اعتیاد وجود دارند که می‌توانند به فرد کمک کنند تا دوره سم‌زدایی اولیه را راحت‌تر پشت سر بگذارد و علائم ترک کمتری را تجربه کند. این داروها باید حتما تحت نظر پزشک مصرف شوند تا از ایجاد اعتیاد جدید جلوگیری شود.
مدل ماتریکس: این روش مجموعه‌ای از تکنیک‌های درمانی مختلف است که ابتدا برای ترک مواد محرک مانند شیشه و کوکائین طراحی شد. مدل ماتریکس شامل خانواده درمانی، گروه درمانی، تکنیک‌های پیشگیری از عود و آموزش‌های خودمراقبتی است. در این روش، درمانگر عمدتاً بر تقویت احساس ارزشمندی، اعتماد به نفس و کارآمدی بیمار تمرکز دارد. هدف او از استفاده از تکنیک‌های مختلف، تقویت این ویژگی‌ها در بیمار است، زیرا ویژگی‌هایی مانند کارآمدی و احساس ارزشمندی از جمله صفات کلیدی هستند که به فرد کمک میکنند در مسیر ترک پایدار بماند و بتواند با سهولت بیشتری بر سختی‌ها و موانع غلبه کند.
روش 12 قدم: این روش پس از مرحله سم‌زدایی انجام می‌شود و بیمار را در گروه‌های خودیاری قرار می‌دهد. این گروه‌ها به بیمار کمک میکنند تا در مرحله پرهیز باقی بماند و تجربیات خود را با دیگران به اشتراک بگذارد.
خانواده درمانی: خانواده در موفقیت ترک اعتیاد نقش حیاتی دارد. درمانگران با بهره‌گیری از این روش، تمامی اعضای خانواده را در فرایند درمان مشارکت داده و آموزش‌های ضروری را به آن‌ها ارائه می‌دهند.
بستری شدن در مراکز ترک: کلینیک‌های ترک اعتیاد مراکزی هستند که اقامتگاهی برای گذراندن دوره سم‌زدایی فراهم میکنند. این مراکز برنامه درمانی ویژه‌ای برای پاکسازی بدن فرد از مواد مخدر در نظر می‌گیرند.
سم‌زدایی: روش‌های مختلفی برای سم‌زدایی وجود دارد، از جمله استفاده از کلونیدین، متادون، بوپرنورفین، نالوکسان و نالترکسان. سم‌زدایی اولین گام در ترک اعتیاد است، اما به معنای درمان کامل نیست و نیاز به درمان‌های بلندمدت دارد.
سم‌زدایی یا پاکسازی بدن از مواد، به معنای درمان کامل اعتیاد نیست. اعتیاد یک بیماری مزمن مغزی است و نیاز به درمان‌های طولانی‌مدت دارد تا وسوسه و میل شدید به مصرف مجدد کاهش یابد. بنابراین، تنها به سم‌زدایی نباید اکتفا کرد و باید برای ادامه درمان‌های بلندمدت اقدام انجام گیرد.
متأسفانه در بسیاری از موارد، خود بیمار یا خانواده و اطرافیان روش سم‌زدایی را انتخاب میکنند، در حالی که بهتر است این روش توسط پزشک درمانگر انتخاب شود. پزشک درمانگر پس از مشاوره و معاینه بیمار تصمیم می‌گیرد که کدام روش سم‌زدایی از نظر کم‌خطر بودن و به صرفه بودن برای بیمار مناسبتر است.
هر بیمار نیازمند برنامه درمانی متناسب با شرایط فردی خود است و بهتر است این برنامه تحت نظر پزشکان و متخصصان ترک اعتیاد تنظیم شود. همچنین، حمایت خانواده و دوستان نقش مهمی در موفقیت فرآیند ترک اعتیاد دارد.
پس از ترک اعتیاد، ادامه دادن به مراقبت‌های پس از درمان بسیار حیاتی است. بسیاری از مراکز و کلینیک‌های ترک اعتیاد این خدمات را ارائه می‌دهند. بهتر است مرکزی را انتخاب کنید که یک بسته کامل از جمله مراقبت‌های پس از ترک را فراهم کند تا فرد بهبودیافته از حداکثر حمایت‌ها و فرصت‌ها بهرهمند شود.
درمان سوءمصرف مواد مخدر و الکل در محیط‌های مختلف با استفاده از روش‌های رفتاری و دارویی متنوعی انجام می‌شود. بسیار مهم است که فرآیند ترک مواد مخدر تحت نظارت پزشک متخصص باشد و در محیط‌های آرام با امکانات بیمارستانی و نظارت ۲۴ ساعته صورت گیرد.
ترک اعتیاد به مواد مخدر فرآیندی سخت و پر از چالش است. حمایت عزیزان و نزدیکان می‌تواند این مسیر را آسانتر کند. اعتیاد یک عضو خانواده بر دیگر اعضا نیز تأثیر می‌گذارد، بنابراین نقش حمایتی خانواده در تشویق و انگیزه دادن به فرد معتاد بسیار حیاتی است. به جای طرد کردن، خانواده می‌تواند با گفتگو و حمایت، به فرد معتاد کمک کند تا احساس امنیت و رضایت کرده و بر تصمیم خود برای ترک مصمم‌تر شود.
