به گزارش گروه رسانه‌ای شرق، الگوی اعتیاد در ایران با تغییرات نگران‌کننده‌ای روبروست. افزایش مصرف مواد صنعتی، افزایش اعتیاد در میان زنان و جوانان، و کاهش میانگین سن آغاز مصرف مواد مخدر، از مهم‌ترین نشانه‌های این تغییر محسوب می‌شود.
بر اساس آمارهای رسمی، میانگین سن شروع اعتیاد در کشور به حدود ۲۴ سال رسیده است. هرچند این عدد بالاتر از میانگین جهانی (۱۹ سال) است، اما سیر نزولی آن در ایران زنگ هشداری جدی برای آینده جامعه به حساب می‌آید.
بر پایه آمار منتشر شده، بیش از ۴ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر در ایران به‌صورت دائم یا موقت مواد مخدر مصرف می‌کنند. با احتساب تأثیر این پدیده بر خانواده‌ها، حدود ۱۵ میلیون ایرانی، معادل یک‌ششم جمعیت کشور به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم تحت تأثیر اعتیاد قرار دارند.
از سوی دیگر، تعداد معتادان متجاهر به حدود ۷۰ هزار نفر می‌رسد و نرخ شیوع اعتیاد در میان جمعیت فعال کشور حدود ۵ درصد گزارش شده است. این آمار در بین کارگران به ۲۲ درصد و در میان دانش‌آموزان به ۲ درصد می‌رسد که نشان‌دهنده‌ی نفوذ اعتیاد در میان قشرهای کلیدی و مولد جامعه است.
یکی از تحولات نگران‌کننده در الگوی مصرف مواد مخدر در ایران، افزایش چشمگیر مصرف ماده مخدر گل است. این ماده که تا اوایل دهه ۹۰ در رتبه‌های پایین جدول مصرف (رده ششم یا هفتم) قرار داشت، امروز پس از تریاک و شیشه، به سومین ماده مخدر پرمصرف کشور تبدیل شده است.
بر اساس آمارهای منتشرشده از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر، در گروه سنی نوجوانان (۱۵ تا ۱۸ سال)، حدود ۰.۶۶ درصد مصرف‌کنندگان مواد مخدر، گل مصرف می‌کنند و ۰.۲۵ درصد نیز حشیش. این درصدها در میان جوانان افزایش یافته و به‌ترتیب به ۳.۳ درصد برای گل و ۲.۵ درصد برای حشیش می‌رسد. لازم به ذکر است که این آمار مربوط به درصد مصرف در بین مصرف‌کنندگان مواد مخدر بوده و نه کل جمعیت نوجوانان یا جوانان کشور.
گزارش جهانی مواد مخدر ۲۰۲۴ که توسط دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل منتشر شده، تصویری نگران‌کننده از وضعیت جهانی تولید، قاچاق و مصرف مواد مخدر ارائه می‌دهد. این گزارش تأکید دارد که بحران مواد مخدر، سلامت عمومی، امنیت اجتماعی و رفاه جهانی را با تهدیدهای جدی مواجه کرده است.
غدا والی، دبیر اجرایی این دفتر، هشدار داده که مواد مخدر به گسترش نابرابری‌ها و بی‌ثباتی در جوامع منجر شده و آسیب‌های جبران‌ناپذیری به میلیون‌ها نفر وارد می‌کند. او بر لزوم مقابله با بازار غیرقانونی مواد مخدر و افزایش سرمایه‌گذاری در پیشگیری و درمان پایدار اعتیاد تأکید کرده است.
بر اساس این گزارش، تعداد مصرف‌کنندگان مواد مخدر طی یک دهه گذشته ۲۰ درصد افزایش یافته و در سال ۲۰۲۲ به ۲۹۲ میلیون نفر رسیده است. کانابیس (ماری‌جوانا/گل) همچنان پرمصرف‌ترین ماده در جهان است و پس از آن، مواد شبه‌افیونی، آمفتامین‌ها، کوکائین و اکستاسی قرار دارند.
همچنین بیش از ۶۴ میلیون نفر از اختلالات مصرف مواد مخدر رنج می‌برند؛ در حالی‌که تنها یک نفر از هر ۱۱ نفر به خدمات درمانی دسترسی دارد. این شکاف در میان زنان عمیق‌تر است؛ به طوری‌که فقط یک زن از هر ۱۸ زن مصرف‌کننده، امکان درمان دارد.
از سوی دیگر، در سال ۲۰۲۲، حدود ۷ میلیون نفر در سراسر جهان به دلیل جرائم مرتبط با مواد مخدر با پلیس مواجه شده‌اند؛ بیش از دوسوم این افراد صرفاً به دلیل مصرف یا نگهداری شخصی مواد مخدر تحت پیگرد قرار گرفتند.
همچنین، بیش از ۶ میلیون نفر به همین دلیل محکوم شده‌اند. این آمار تفاوت چشمگیری در نوع برخورد کشورهای مختلف با جرائم مواد مخدر را نشان می‌دهد و ضرورت بازنگری در سیاست‌های عدالت کیفری را برجسته می‌سازد.
کارشناسان اجتماعی بر این باورند که مقابله مؤثر با اعتیاد، نیازمند رویکردی جامع و چندلایه شامل آموزش، پیشگیری، درمان و توانمندسازی اجتماعی است. تمرکز صرف بر جمع‌آوری معتادان بدون ایجاد زیرساخت‌های بازگشت به زندگی سالم، تنها منجر به تشدید بحران و اتلاف منابع خواهد شد.
برای کاهش شیوع اعتیاد، آموزش خانواده‌ها، ارتقای آگاهی عمومی، حمایت هدفمند از مراکز درمانی و بهره‌گیری از تجربیات موفق جهانی ضروری است؛ اما تا زمانی که سیاست‌های ناکارآمد فعلی اصلاح نشوند، دستیابی به نتایج ماندگار دشوار خواهد بود.
