مواد استنشاقی، که اغلب فرار و قابل اشتعال هستند، در دمای اتاق تبخیر می‌شوند. این مواد اثرات کوتاه‌مدت و تغییر دهنده ذهنی دارند که می‌تواند مشابه اثرات الکل باشد. مواد استنشاقی شامل طیف گسترده‌ای از مواد شیمیایی و بیهوشی هستند که بر اساس روش مصرفشان، یعنی استنشاق، طبقه‌بندی می‌شوند. این مواد معمولاً با نام‌هایی مانند: گاز خنده، هاف یا هیپی کراک شناخته می‌شوند.
اعتیاد و سوءمصرف مواد استنشاقی شامل استفاده نادرست از حلال‌های خانگی، گازها و بیهوش کننده‌ها است. مواد استنشاقی خانگی می‌توانند شامل هر چیزی از محصولات پاک‌کننده تا بنزین باشند.
بی‌حس‌کننده‌ها گازهایی هستند که در مصارف پزشکی برای کاهش حساسیت به درد استفاده می‌شوند. اکسید نیتروژن و کلروفرم از جمله داروهای بیهوشی معروف هستند. اکسید نیتروژن که بیشتر به عنوان گاز خنده شناخته می‌شود، معمولاً توسط دندانپزشکان استفاده می‌شود. این گاز در قوطی‌های خامه فرم گرفته نیز استفاده می‌شود و بیشتر سوءمصرف‌کنندگان آن را از این طریق به دست می‌آورند.
آمیل نیتریت نیز یک ماده استنشاقی محبوب است که برای افزایش جریان خون در افراد مبتلا به بیماری قلبی استفاده می‌شود. نیتریت‌ها معمولاً در دسته‌بندی جداگانه‌ای از مواد استنشاقی قرار می‌گیرند، زیرا عمدتاً برای شل کردن عضلات به کار می‌روند که این اثر با سایر مواد استنشاقی متفاوت است.
این مواد شیمیایی در بسیاری از محصولات خانگی یافت می‌شوند مانند:
حلال‌ها: تینرهای رنگ، مایعات خشکشویی، بنزین، مایع فندک، مایع نشانگر نوک نمدی، چسب، لاک ناخن، پاک‌کننده لاک ناخن
آئروسل‌ها: اسپری رنگ، اسپری مو، اسپری دئودورانت، اسپری روغن نباتی
گازها: فندک بوتان، مخازن پروپان،دستگاه پخش خامه فرم گرفته، اتر، کلروفرم، اکسید نیتروژن، فریون
نیتریت‌ها: خوشبوکننده اتاق، پاک‌کننده چرم
با وجود اینکه بررسی‌های ملی نشان می‌دهد 21.7 میلیون آمریکایی حداقل یک بار در زندگی خود از مواد استنشاقی استفاده کرده‌اند، اما اعتیاد و سوءمصرف این مواد کمتر از سایر مواد مخدر رایج است. با این حال، مواد استنشاقی ویژگی‌های اعتیادآور دارند و نباید خطر اعتیاد به آن‌ها را به دلیل کمتر رایج بودن نادیده گرفت.
مواد استنشاقی به دلیل دسترسی آسان، قانونی بودن و قیمت پایین، به‌ویژه در میان افراد فقیر و جوان، مصرف بالایی دارند. افرادی که به طور مداوم و برای مدت طولانی از مواد استنشاقی استفاده می‌کنند، ممکن است به این مواد وابستگی جسمی و روانی پیدا کنند.
استفاده از مواد استنشاقی در میان نوجوانان شایعتر است. تحقیقات نشان می‌دهد که بین 13.1٪ تا 16.1٪ از دانش‌آموزان کلاس هشتم از این مواد استفاده می‌کنند، که تقریباً برابر با درصد مصرف‌کنندگان ماری‌جوانا است.
افرادی که با وجود آگاهی از پیامدهای منفی و اثرات سلامتی، نمی‌توانند مصرف مواد استنشاقی خود را کنترل کنند، معمولاً به این مواد اعتیاد دارند. حتی کسانی که به شدت تمایل به ترک سوءمصرف مواد استنشاقی دارند، ممکن است نتوانند این کار را انجام دهند. دسترسی آسان به مواد استنشاقی در خانه و فروشگاه‌ها می‌تواند ترک اعتیاد را برای افرادی که به شدت وابسته هستند، دشوار کند.
مواد استنشاقی را می‌توان با استفاده از چندین روش مختلف مورد سوءاستفاده قرار داد که رایج‌ترین آن‌ها هافینگ است. هافینگ عبارت است از خیساندن پارچه با ماده استنشاقی مایع، نگه داشتن پارچه روی دهان و یا بینی و سپس استنشاق بخارات. برخی افراد این ماده را مستقیماً از ظرف آن از طریق دهان یا بینی خود استنشاق می‌کنند.
افراد ممکن است این مواد را از کیسه‌های پلاستیکی یا کاغذی استنشاق کنند یا گاز حاصل از بالن‌ها را تنفس کنند. کسانی که به استنشاق مواد اعتیاد دارند، ممکن است این مواد را قبل از استنشاق گرم کنند تا اثرات آن را تقویت کنند.
مسمومیت ناشی از استنشاق مواد به دلیل اثرات مشابهی مانند اختلال در قضاوت و عملکرد حرکتی، با مسمومیت الکلی مقایسه می‌شود. با این حال، برخلاف الکل، مواد استنشاقی می‌توانند توهمات موقتی ایجاد کنند. همچنین، اثرات این مواد تنها چند دقیقه دوام دارند. اثرات مواد استنشاقی شامل موارد زیر است:
در صورت مصرف طولانی‌مدت دوزهای بالا، حالت عصبی مصرف‌کننده ممکن است به بهت و بیهوشی برسد و فرد ممکن است بعداً دوره مسمومیت را به یاد نیاورد. گاهی می‌توان مصرف اخیر مواد استنشاقی را با مشاهده بثورات اطراف دهان و بینی، بوی غیرعادی تنفس، بقایای مواد استنشاقی روی صورت، دست‌ها یا لباس و تحریک چشم‌ها، گلو، ریه و بینی تشخیص داد. این اختلال ممکن است مزمن شود.
هر گونه استفاده از مواد استنشاقی به دلیل آسیب‌های جدی که می‌توانند به بدن وارد کنند، به عنوان سوءاستفاده تلقی می‌شود. این مواد به عنوان تضعیف کننده‌های سیستم عصبی مرکزی عمل می‌کنند و مصرف دوزهای بالا یا تنفس عمیق این حلال‌ها می‌تواند منجر به مصرف بیش از حد و مرگبار شود.
معمولاً پیش از وقوع این حالت، فرد ارتباط خود را با واقعیت از دست می‌دهد و دچار حالت تهوع، استفراغ و بیهوشی می‌شود. مصرف بیش از حد مرگبار معمولاً به دلیل نارسایی قلبی، خفگی یا دارویی است که باعث توقف تنفس فرد می‌شود.
اثرات طولانی‌مدت استفاده از مواد استنشاقی شامل:
مواد استنشاقی از جمله مواد مخدری هستند که بیشترین آسیب را به سلامتی وارد می‌کنند. اعتیاد به مواد استنشاقی یک مشکل بسیار جدی است که می‌تواند در مدت کوتاهی به آسیب دائمی مغز منجر شود. بیشتر افرادی که به این اعتیاد دچار هستند، نیاز به درمان حرفه‌ای دارند.
مسمومیت با مواد استنشاقی معمولاً نیازی به توجه پزشکی ندارد و خود به خود برطرف می‌شود، اما اثرات جدی مانند اغماء، آریتمی‌های قلبی، ضربه یا سوختگی نیاز به درمان دارند. مراقبت‌های اصلی شامل اطمینان‌بخشی، حمایت آرام و توجه به علائم حیاتی و سطح هوشیاری است.
مصرف داروهای رخوت‌زا مانند بنزودیازپین‌ها ممنوع است زیرا ممکن است مسمومیت را تشدید کنند. هیچ درمان اثبات شده‌ای برای مشکلات شناختی و حافظه ناشی از مواد استنشاقی وجود ندارد.
بیماران ممکن است به حمایت خانواده یا مراقبت در منزل نیاز داشته باشند. اختلال روانپریشی ناشی از مواد استنشاقی گذرا است و چند ساعت تا چند هفته پس از مسمومیت طول می‌کشد. در موارد سردرگمی، حمله و وحشت‌زدگی و روانپریشی باید به ایمنی بیمار توجه ویژه‌ای شود.
اضطراب و اختلالات خلقی ناشی از مواد استنشاقی ممکن است به افکار خودکشی منجر شوند و بیماران باید از این نظر به دقت ارزیابی شوند. داروهای ضد اضطراب و ضد افسردگی در مرحله حاد مفید نیستند و فقط در صورت وجود بیماری همزمان تجویز می‌شوند.
