روانگردان‌ها، موادی هستند که حس واقعیت را تغییر می‌دهند و می‌توانند تجربیات حسی مانند شنیدن، دیدن، چشیدن، بوییدن یا احساس چیزهایی که واقعی نیستند، ایجاد کنند. این مواد شامل مواد مصنوعی و گیاهی هستند و بیشتر آن‌ها غیرقانونی‌اند.
روانگردان‌ها اثرات ذهنی متغیری ایجاد می‌کنند که با هر بار استفاده تغییر می‌کند. این تجربه می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و از فردی به فرد دیگر و از ماده‌ای به ماده‌ی دیگر متفاوت باشد. فرد ممکن است طیف وسیعی از تأثیرات را تجربه کند، از تغییرات ظریف در محیط خود تا وحشت شدید، با این باور که بینش‌ها یا ادراکات واقعی هستند. به همین دلیل، مواد روانگردان می‌توانند تجربیات عاطفی قوی ایجاد کنند.
روانگردان‌ها به سه دسته تقسیم می‌شوند که بر اساس نحوه عملکردشان در مغز گروه‌بندی می‌شوند. این دسته‌ها عبارتنداز:
مواد روانگردان: مواد روانگردان با نحوه پردازش سروتونین در مغز تداخل دارند و می‌توانند بر حس فرد تأثیر بگذارند و تغییرات بینایی ایجاد کنند. این دسته از داروها شامل ال‌اس‌دی، DMT، مسکالین و سیلوسایبین هستند.
مواد تجزیه‌کننده: این دسته با نحوه پردازش گلوتامات در مغز تداخل دارند و می‌توانند باعث شوند فرد از بدن و محیط اطراف خود احساس جدایی کند. این دسته از داروها شامل کتامین و فن‌سیکلیدین (PCP) هستند.
سایر مواد غیرطبقه‌بندی‌شده با اثرات روانگردان: سایر توهم‌زاهای غیر طبقه‌بندی‌شده شامل مواد مختلفی هستند که اثرات روانگردان یا تجزیه‌کننده دارند. این دسته از داروها شامل اکستازی، ایبوگاین و سالویا هستند.
بسیاری از مواد روانگردان در گیاهان و قارچ‌ها یافت می‌شوند. ال‌اس‌دی از قارچی که روی چاودار و سایر غلات رشد می‌کند، تولید می‌شود. مسکالین از گیاهی به نام peyote به دست می‌آید، اما می‌تواند به صورت مصنوعی نیز ساخته شود.
سیلوسایبین از انواع خاصی از قارچ‌ها در آمریکای مرکزی و جنوبی، مکزیک، ایالات متحده و سایر نقاط جهان منشأ می‌گیرد. برخی از اثرات غیرقابل پیش‌بینی و غیرقابل اعتماد به دلیل تغییرات در ترکیبات مورد استفاده برای تولید این مواد، به ویژه عوامل مشتق شده از گیاهان و قارچ‌ها است.
روانگردان‌ها در اشکال و رنگ‌های مختلفی وجود دارند، از جمله قرص، پودر، کاغذ لکه‌دار یا قارچ خشک که می‌توانند آسیاب شوند یا تازه مصرف شوند. این مواد ممکن است در مایعات یا غذاها قرار گیرند، دود، استنشاق و یا در گونه یا زیر زبان نگه داشته شوند. هر کدام از روانگردان‌ها ظاهر منحصر به فردی دارند به طور مثال:
ال‌اس‌دی: به صورت ماده‌ای شفاف، سفید یا رنگی در قالب کاغذ لکه‌دار، قرص، مایع یا کپسول موجود است.
سیلوسایبین: شبیه قارچ تازه یا خشک است که ممکن است آسیاب شود و به شکل چای یا با غذاهایی مانند شکلات مصرف شود.
مسکالین: به صورت قرص سفید، کپسول یا پودر دیده می‌شود.
مواد روانگردان گیرنده‌های سروتونین در مغز را تغییر می‌دهند که در خلق و خو، ادراک و شناخت نقش دارند. همچنین، این مواد باعث تغییر در شبکه حالت پیش‌فرض مغز می‌شوند که بیشتر در فعالیت‌های مربوط به خودآگاهی درگیر است. این تئوری وجود دارد که این تغییرات ممکن است دلیل ایجاد احساس ارتباط با دیگران و جهان توسط این مواد باشد.
تجزیه‌کننده‌ها تعادل شیمیایی مغز را در گیرنده N-methyl-D-aspartate تغییر می‌دهند و باعث احساس قطع ارتباط با بدن و محیط می‌شوند. این دسته همچنین بر گلوتامات تأثیر می‌گذارند که در یادگیری، حافظه، احساسات و درک درد نقش مهمی دارد.
اثرات مواد روانگردان می‌تواند بسته به موارد زیر می تواند بسیار متفاوت باشد:
پیش‌بینی تأثیرات مثبت و منفی برای هر فرد غیرممکن است. مصرف روانگردان‌ها می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی و گاهی نیمه دائمی شود. ترس، افسردگی، اضطراب و پارانویا ممکن است رخ دهد و در طولانی مدت باقی بماند، از جمله اثرات بازگشتی که ماه‌ها یا سال‌ها پس از استفاده ظاهر می‌شوند.
این نوع مواد می‌توانند توهماتی ایجاد کنند که واقعیت را تحریف می‌کنند. این توهمات ممکن است شامل احساسات شدید، دیدن مناظر، بوییدن اشیایی که وجود ندارند و شنیدن صداهایی که واقعی نیستند، باشد. این تجربیات می‌توانند به صورت شنیدن رنگ‌ها یا بوییدن صداها ظاهر شوند.
بیشتر آسیب‌های جسمی پس از مصرف روانگردان‌ها به دلیل رفتارهای خطرناک پس از مصرف است، نه خود مواد. این رفتارها ممکن است شامل خودکشی، تصادف، رفتارهای پرخطر و سوءمصرف چند ماده باشد.
بسیاری از مراجعات به اورژانس پس از مصرف مواد روانگردان به دلیل اثرات روانی آزاردهنده مانند هذیان و پارانویا است. این مواد می‌توانند بر خودکنترلی و خودآگاهی تأثیر بگذارند و منجر به رفتارهای غیرمنطقی، تهاجمی یا خشونت‌آمیز شوند. همچنین، توهم‌زاهای مختلف می‌توانند باعث گشاد شدن مردمک‌ها، افزایش فشار خون، افزایش دمای بدن، تعریق و کاهش اشتها شوند.
برخی معتقدند که روانگردان‌ها به دلیل خواص تغییر دهنده ذهن می‌توانند در درمان بیماری‌های روانی مؤثر باشند. مطالعه‌ای در مجله پزشکی نیوانگلند نشان داد که دوزهای کنترل‌شده سیلوسایبین می‌تواند به اندازه یک داروی ضدافسردگی با خاصیت مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) در درمان افسردگی مفید باشد و شرکت‌کنندگان ترجیح می‌دهند از توهم‌زا به جای SSRI استفاده کنند.
همچنین، مطالعه‌ای در مجله روانپزشکی هند نشان داد که کتامین درمانی تأثیر مثبت و سریعی در درمان افسردگی و اضطراب دارد. به افراد شش تزریق 0.5 میلی‌گرم کتامین در طول دو هفته داده شد و فواید آن را هم پس از اولین دوز و هم یک ماه پس از آخرین دوز گزارش کردند.
با اینکه این نتایج امیدوارکننده هستند و می‌توانند جایگزین مطمئن‌تری برای داروهای اعتیادآور مانند مواد افیونی باشند، اما شواهد بیشتری برای تایید کامل استفاده از مواد توهم‌زا در درمان بیماری‌های روانی لازم است و افراد نباید خودسرانه از این داروها استفاده کنند.
تمامی مواد روانگردان اعتیادآور نیستند. با این حال، راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، هم اختلال مصرف فن‌سیکلیدین و هم سایر اختلالات مصرف توهم‌زا را به رسمیت می‌شناسد. هر دو به عنوان الگوهای مشکل‌ساز استفاده از فن‌سیکلیدین یا سایر مواد روانگردان شناخته می‌شوند که منجر به مشکلات بالینی مهم در زندگی فرد می‌شوند. معیارهای تشخیصی یا علائم بالقوه اعتیاد به روانگردان‌ها عبارتند از:
دو اثر طولانی‌مدت دیگر از مصرف مزمن روانگردان‌ها شامل روان‌پریشی مداوم و اختلال ادراک توهم‌زا (HPPD) هستند. HPPD، که به عنوان فلاش‌بک نیز شناخته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که توهمات یا اختلالات چندین روز، ماه یا حتی سال‌ها پس از مصرف ظاهر شوند.
با اینکه همه مواد روانگردان اعتیادآور نیستند، اما همه آن‌ها می‌توانند اثرات خطرناک و غیرقابل پیش‌بینی داشته باشند. اگر شما یا شخصی که می‌شناسید در ترک این مواد مشکل دارد، بدانید که کمک در دسترس است. همین امروز با یک متخصص درمانی تماس بگیرید تا از حمایت لازم برخوردار شوید و مسیر بهبودی را آغاز کنید.
