در طول دوره مصرف مواد مخدر از زمان شروع تا مرحله وابستگی بیماران ممکن است مراحلی را طی نمایند. به صورت کلی در فرآیند وابستگی به مواد مخدر چهار مرحله داریم:
۱- مصرف اتفاقی مواد مخدر
۲- مصرف گاه به گاه مواد مخدر
۳- سوء مصرف مواد مخدر
۴- وابستگی به مواد مخدر
عموماً بیمارانی که به مواد اعتیادآور وابسته می شوند مراحل فوق را به صورت متوالی طی می‌نمایند. یعنی از مرحله اتفاقی به مصرف گاه به گاه، سوء مصرف مواد مخدر و وابستگی سوق پیدا می‌کنند. وابستگی که مرحله آخر این فرآیند است یک دفعه و با یک یا چند بار مصرف مواد مخدر به وجود نمی‌آید بلکه در اثر مصرف متوالی و تدریجی فرد ایجاد می شود.
مرحله وابستگی، آخرین مرحله مصرف مواد مخدر است که با بروز علائم تحمل (افزایش میزان مصرف مواد مخدر برای رسیدن به حالت نشئگی و ثبات قبلی)، تداوم مصرف علی رغم آگاهی از عوارض آن، صرف هزینه های مادی و زمان برای مصرف مواد مخدر و بروز علائم ترک اعتیاد ایجاد می‌شود. در بسیاری از سوء مصرف کنندگان مواد مخدر بروز مراحل فوق اجتناب‌ناپذیر است یعنی فرد صرفاً نمی تواند فقط مصرف گاه به گاه و یا اتفاقی داشته باشد بلکه احتمال سوء مصرف و وابستگی به مواد مخدر در او بسیار زیاد است. بسیاری از بیماران سعی در فریب خانواده ها می نمایند.
هر چند ممکن است آن ها در مصرف گاه به گاه شان صداقت داشته باشند اما موضوع اساسی افزایش استعداد اعتیادآوری آن ها است. یعنی فردی که چند بار و به صورت تفریحی در جمع دوستان اقدام به مصرف مواد مخدر کرده باشد احتمال مصرف مجدد و در نتیجه وابسته شدن او به مواد مخدر بیشتر از فردی است که مواد مخدر مصرف نکرده است. لذا مصرف یک یا چند نوع مواد اعتیادآور به صورت همزمان احتمال ایجاد وابستگی خواهد داشت در حالی که اصل اساسی در ارتباط با مواد مخدر بر پرهیز کامل از مصرف آن استوار است.
اصولاً وابسته شدن به مواد اعتیاد آور از مصرف یک یا چند بار شروع می‌شود. یعنی فرد ابتدا هفتگی اقدام به مصرف مواد مخدر می نماید و سپس مصرف او بیشتر شده تا در نهایت دچار وابستگی به مواد مخدر می گردد. در مورد علائم مصرف اتفاقی و گاه به گاه می توانید به نشانگان مصرف مواد مخدر توجه نمایید.
موضوعی که در این ارتباط مهم است کاهش میانگین سن مصرف مواد مخدر در کشور است که بر اساس پژوهش‌های موجود به ۲۱ سال رسیده است. کاهش سن شروع مصرف مواد مخدر و مصرف مواد مخدر در جمع دوستان از عوامل خطر پیرامون نوجوانان بوده که بر شروع مصرف مواد مخدر مؤثر است.
